Sprzedaż używanych płyt CD/DVD z nagraniami i konsumenckie odstąpienie od umowy

Zwrot konsumencki i wyjątki od niego

Zasadą jest, że konsument, który zawarł umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, może w terminie 14 dni odstąpić od niej bez podawania przyczyny i bez ponoszenia kosztów. Tak skonstruowane prawo ma swoje uzasadnienie. Nabycie towaru na odległość wiąże się z tym, że konsument nie ma możliwości obejrzenia go przed zawarciem umowy ani przetestowania w celu oceny jego charakteru, cech i funkcjonowania. Z kolei, zawierając umowę poza lokalem konsument może być zaskoczony ofertą i podlegać presji psychologicznej przedsiębiorcy. Z tej przyczyny, w celu umożliwienia konsumentowi podjęcia racjonalnej decyzji w sytuacji nabycia towaru lub usługi oraz wyeliminowania lub ograniczenia efektu zaskoczenia i presji wywieranej na konsumenta, prawodawca przewidział rozwiązanie, które daje konsumentowi czas na zastanowienie.

Są jednak specyficzne towary i usługi, dla których ustanowiono w ustawie wyjątki od zasady zwrotu konsumenckiego. W niektórych przypadkach, ze względu na charakter towarów lub usług, prawo do odstąpienia od umowy mogłoby być nieodpowiednie, nieuzasadnione. Dotyczy to np. rzeczy wykonanych na specjalne zamówienie klienta, o krótkim terminie przydatności do spożycia, dzienników, periodyków, czasopism itp. Szczególnym przypadkiem są także nośniki audio/video z zarejestrowanym na nich materiałem.

Przepis ustawy

Interesujący nas wyjątek został sprecyzowany w Ustawie o prawach konsumenta, art. 38 ust. 9:

Art. 38 Prawo odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa lub na odległość nie przysługuje konsumentowi w odniesieniu do umów:
(…)
9) w której przedmiotem świadczenia są nagrania dźwiękowe lub wizualne albo programy komputerowe dostarczane w zapieczętowanym opakowaniu, jeżeli opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu.

Cytowany przepis znalazł się w polskim systemie prawnym jako transpozycja art. 16 lit. i) Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. Celem tej regulacji jest ochrona interesów przedsiębiorcy ze względu na specyficzne właściwości przedmiotu świadczenia. Chodzi bowiem o nagrania dźwiękowe lub wizualne (a także programy komputerowe), które dostarcza się konsumentowi w zapieczętowanym opakowaniu. Gdyby konsument otworzył opakowanie, a następnie odstąpił od umowy, przedsiębiorca miałby istotne trudności ze zbyciem takiego przedmiotu innemu nabywcy.

Istnieje wszakże jeszcze bardziej ważka przyczyna zaistnienia tego wyjątku. Chodzi o uniknięcie sytuacji, w której konsument otwiera opakowanie, korzysta z przedmiotu świadczenia (np. ogląda film) lub go kopiuje, a następnie odstępuje od umowy, aby odzyskać zapłaconą cenę. Konsument de facto mógłby wówczas nieodpłatnie skorzystać ze świadczenia przedsiębiorcy. W rezultacie przyjmuje się, że konsument nie może sprawdzić nagrania lub programu otrzymanego w zamkniętym opakowaniu otwierając je i zachowując jednocześnie uprawnienie do rezygnacji z umowy na podstawie art. 27 Ustawy o prawach konsumenta.

Problem rzeczy używanych

W Ustawie o prawach konsumenta próżno szukać przepisów, które odnosiłyby się do rzeczy używanych. Takie pojęcie w tym akcie prawnym nie występuje. Skoro więc ustawodawca nie przeprowadził rozróżnienia między rzeczami nowymi i używanymi to znaczy, że przepisy Ustawy odnoszą się zarówno do jednych, jak i drugich. Dotyczy to w tym samym stopniu zasad ogólnych (takich jak zwrot konsumencki) jak i wyjątków od nich (takich jak wspomniane w art. 38 Ustawy).

Używany nośnik, na którym utrwalono materiał audio czy też video może co do zasady być przedmiotem dalszego obrotu. Pod warunkiem oczywiście, że sprzedawca sam legalnie wszedł w posiadanie takiego towaru, a towar (najczęściej płyta CD/DVD) jest oryginalny – a nie piracką kopią. Może też się zdarzyć, że działalnością polegającą na sprzedaży używanych nośników z nagraniami audio/video zajmie się przedsiębiorca oferujący je konsumentom. Powstanie wówczas problem: czy do sprzedaży używanych płyt CD/DVD będą miały zastosowanie te same zasady, jak w przypadku rzeczy nowych?

Ratio legis czyli sens regulacji prawnej

Jak już zauważyliśmy, ustawodawca konstruujący zwrot konsumencki oraz wyjątki od niego nie poczynił rozróżnienia między rzeczami nowymi i używanymi. Co więcej, ze względu na cel wprowadzenia wyjątku z art. 38 ust. 9 Ustawy o prawach konsumenckich możemy stwierdzić, że sens tego przepisu jest dokładnie taki sam zarówno dla rzeczy nowych i używanych. Bowiem sprzedawca, który sprzedaje używaną płytę CD/DVD znajdzie się w takiej samej sytuacji jak sprzedawca płyt nowych. W jednym jak i drugim przypadku nieuczciwy konsument może zechcieć wykorzystać szansę do skopiowania/obejrzenia/odsłuchania materiału znajdującego się na płycie, by następnie taką płytę zwrócić z żądaniem zwrotu pieniędzy. Czyli – w istocie – uzyskać świadczenie nieodpłatnie.

„Zapieczętowane opakowanie”

Należy jednak zwrócić uwagę, że w treści przepisu art. 38 ust. 9 Ustawy znalazło się wyraźne sformułowanie o „zapieczętowanym opakowaniu”. Przyjmuje się, że chodzi o zamknięte opakowanie, które musi ulec fizycznemu uszkodzeniu, rozerwaniu, aby uzyskać dostęp do nośnika w celu skorzystania z zapisanych tam nagrań lub programów. Nie ma przy tym znaczenia materiał, z jakiego wykonano opakowanie (plastik, folia, papier itp.). W przypadku nowych płyt CD/DVD jest to najczęściej folia szczelnie opakowująca plastikowe pudełko płyty, czasem może być to naklejka uniemożliwiająca otwarcie pudełka bez jej rozerwania.

I tu pojawia się prawdziwy problem dla sprzedawców zajmujących się sprzedażą płyt używanych. Oczywistym jest, że nie posiadają już one oryginalnej folii, która dawno została zerwana. Podkreślić należy, że na potrzeby zastosowania wyjątku z art. 38 ust. 9 Ustawy opakowanie nośnika materialnego musi spełniać istotny warunek wspomniany w tym przepisie. Opakowanie musi być zapieczętowane, gdyż dopiero otwarcie takiego opakowania powoduje utratę przez konsumenta prawa do odstąpienia od umowy sprzedaży. Wymagane przez prawo otwarcie zapieczętowanego opakowania musi być możliwe do stwierdzenia i udowodnienia po to, by nie było wątpliwości czy kupujący uzyskał dostęp do nośnika (czyli mógł go np. skopiować) czy też nie.

Podsumowanie

Nie wszystkie sytuacje zdarzające się w obrocie gospodarczym zostały wyraźnie i precyzyjnie ujęte w przepisach prawa. Jednym z takich przypadków jest sprzedaż używanych płyt z nagraniami audio/video czy też programów komputerowych (w tym gier). Biorąc pod uwagę zasady określone przez ustawodawcę uznać należy, że odnoszą się one w tym samym stopniu do nagrań dźwiękowych lub wizualnych sprzedawanych jako nowe, jak i do dalszej odsprzedaży nośników używanych.

Warunkiem skorzystania przez przedsiębiorcę ze szczególnej ochrony, jaką daje mu wyjątek opisany w art. 38 ust. 9 Ustawy jest pojawienie się „zapieczętowanego opakowania”, o którym mówi ten przepis. Nie musi to być to samo zabezpieczenie, jakiego użył producent (np. folia). Wystarczy każdy inny sposób zapieczętowania, np. naklejka uniemożliwiająca otwarcie pudełka bez jej uszkodzenia. Używane płyty CD/DVD sprzedawane bez żadnego zabezpieczenia przed dostępem do nośnika nie będą zaliczały się do ustawowego wyjątku i wtedy konsument zachowa prawo do odstąpienia od umowy sprzedaży na warunkach ogólnych.