Czy można odstąpić od umowy zawartej w drodze licytacji na portalu aukcyjnym?

Prawo do odstąpienia od umowy zawartej na odległość

Konsumenckie prawo do odstąpienia od umowy zapisane zostało w art. 27 Ustawy o prawach konsumenta. Co do zasady konsument może w ciągu 14 dni od wydania mu zakupionego towaru odstąpić od umowy zawartej na odległość (np. przez internet) lub poza lokalem przedsiębiorstwa, bez podania przyczyny. Przez lata obowiązywania tej zasady konsumenci zdążyli się do niej przyzwyczaić i stosują ją w praktyce.

Wyjątki od zasady

W art. 38 ww. ustawy zawarto aż 19 wyjątków od możliwości konsumenckiego odstąpienia od umowy zawartej na odległość/poza lokalem przedsiębiorstwa. Wśród nich znajdują się dość oczywiste przypadki, takie jak: rzeczy ulegające szybkiemu zepsuciu – mające krótki termin przydatności do użycia; rzeczy spersonalizowane według indywidualnego zamówienia, dzienniki, czasopisma itd.

W punkcie 11 tego przepisu określono następujący wyjątek:

Art. 38 Prawo odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa lub na odległość nie przysługuje konsumentowi w odniesieniu do umów:

(…)

11) zawartej w drodze aukcji publicznej;

To właśnie wyjątek nr 11 jest przedmiotem niniejszego wpisu.

Sposoby zawarcia umowy na portalu aukcyjnym

Sposoby zawierania umów, w tym także umowy sprzedaży, zostały uregulowane w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Kodeks cywilny przewiduje cztery sposoby zawierania umów, którymi są oferta, negocjacje, aukcja i przetarg.

Spośród powyższych jedynie oferta i aukcja znajdują zastosowanie na portalach pośredniczących w sprzedaży. W regulaminie popularnego w naszym kraju portalu aukcyjnego znajdziemy następujące definicje:

OFERTA – propozycja zawarcia umowy sprzedaży Towaru na warunkach określonych przez Sprzedającego, w szczególności zawierających cenę i opis oferowanego Towaru (…)

LICYTACJA – rodzaj Oferty zainicjowanej przez Sprzedającego, w ramach której Licytant deklaruje cenę, za którą gotów jest nabyć Towar.

W praktyce wybór między wskazanymi dwoma sposobami zawarcia umowy sprzedaży sprowadza się albo do znalezienia przedmiotu oferowanego z opcją „kup teraz”, albo do znalezienia przedmiotu licytowanego. W tym drugim przypadku na aukcji zamiast przycisku „kup teraz” widnieje przycisk „licytuj” wraz z polem, w którym należy wpisać swoją ofertę cenową.

Aukcja czy aukcja publiczna?

Nietrudno spostrzec, że cały problem sprowadza się do tego, czy licytacja na portalu aukcyjnym jest tożsama z aukcją publiczną, o której jest mowa w wyjątku z pkt 11 art. 38 Ustawy o prawach konsumenta. Jeśli tak, jeśli są to pojęcia tożsame – wtedy konsument dokonujący zakupu rzeczy na portalu aukcyjnym w drodze licytacji nie będzie miał ustawowego prawa do odstąpienia od zawartej umowy.

W pierwszym rzędzie zauważyć należy, że o ile w przepisach kodeksu cywilnego mamy do czynienia z „aukcją”, to Ustawa o prawach konsumenta mówi wyraźnie o „aukcji publicznej”. Różnica może wydawać się drobna, ale mówimy o normach prawnych, w których tego rodzaju detale mają decydujące znaczenie. Jedną z naczelnych zasad wykładni prawa jest zakaz takiej interpretacji przepisu, w której określony jego fragment okazałby się zbędny. Inaczej mówiąc, gdyby „aukcja” i „aukcja publiczna” oznaczały to samo, wtedy zbędny stałby się dodatek „publiczna”.

Definicja, stanowisko UOKiK i dyrektywa unijna

Czym więc różni się aukcja publiczna od aukcji? Zacznijmy od definicji znajdującej się w Ustawie o prawach konsumenta:

Art. 2 Określenia użyte w ustawie oznaczają:

(…)

6) aukcja publiczna - sposób zawarcia umowy polegający na składaniu organizatorowi aukcji w ramach przejrzystej procedury konkurencyjnych ofert przez konsumentów, którzy w niej fizycznie uczestniczą lub mogą uczestniczyć, i w której zwycięski oferent jest zobowiązany do zawarcia umowy.

Patrząc na tak skonstruowaną definicję możemy mieć wątpliwości, co oznacza fizyczne uczestnictwo konsumenta w procedurze aukcyjnej. W sprawie decydujące stanowisko zawarł Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, według którego aukcja publiczna to:

Sposób zawarcia umowy, polegający na składaniu organizatorowi aukcji (przedsiębiorcy) ofert przez konsumentów, którzy w niej fizycznie uczestniczą lub mogą uczestniczyć (np. przez swoich przedstawicieli). Zwycięski oferent jest zobowiązany do zawarcia umowy. Dotyczy to np. licytacji dzieł sztuki w domu aukcyjnym. Definicja nie obejmuje aukcji odbywających się za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość (np. w internecie, na specjalnych portalach aukcyjnych), które nie wymagają fizycznej obecności uczestników.

Co więcej, taka interpretacja jest zgodna z motywem nr 24 zawartym w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE: „Korzystanie w celach aukcyjnych z platform internetowych dostępnych dla konsumentów i przedsiębiorców nie powinno być uznawane za aukcję publiczną w rozumieniu niniejszej dyrektywy.”

Podsumowanie

Z powyższego jasno wynika, że licytacja na internetowym portalu aukcyjnym może być uznana za aukcję w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, ale nie jest już aukcją publiczną w rozumieniu art. 38 pkt 11 Ustawy o prawach konsumenta. Z tej przyczyny każdemu konsumentowi – licytującemu, który wygrał licytację na portalu aukcyjnym, przysługuje ustawowe prawo do odstąpienia od umowy, o którym mowa w art. 27 ustawy o prawach konsumenta. Z punktu widzenia tego uprawnienia nie ma dla konsumenta różnicy, który z przycisków „kliknął” – czy „kup teraz”, czy „licytuj”.