Pełnomocnik z urzędu dla strony w postępowaniu cywilnym

Kto może starać się o adwokata lub radcę prawnego?

O pomoc pełnomocnika z urzędu może ubiegać się każdy. Pomoc prawna jest udzielana niezależnie od zwolnienia przez sąd od kosztów sądowych, o czym mówi art. 117 § 1 i 2 kodeksu postępowania cywilnego:

Art. 117

§ 1. Strona zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części, może domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego.

§ 2. Osoba fizyczna, niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych, może się domagać ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Z powyższych przepisów wynika, że osoba, która została wcześniej zwolniona przez sąd od kosztów sądowych (np. od stosunkowej opłaty od wartości przedmiotu sporu w pozwie) nie musi już dodatkowo wykazywać niemożności poniesienia kosztów pełnomocnika – gdyż wynika to z oświadczenia złożonego we wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych.

Natomiast strona, która nie została zwolniona od kosztów sądowych powinna złożyć stosowne oświadczenie.

Oświadczenie o sytuacji majątkowej i rodzinnej

Do wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu osoba fizyczna dołącza oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o swoim stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Oświadczenie powinno zostać w formie wypełnionego formularza, dostępnego w Internecie w formie elektronicznej oraz w siedzibach sądów. Przed wypełnieniem formularza należy zapoznać się z pouczeniem, które zamieszczone jest w jego części początkowej. Następnie należy wypełnić wszystkie rubryki, a w przypadku gdy wnioskodawcy nie dotyczy treść danego pola, należy nanieść odpowiednią wzmiankę lub rubrykę przekreślić.

Podane w oświadczeniu informacje warto potwierdzić odpowiednimi dokumentami, np. zaświadczeniem o zarobkach, wypełnionym drukiem PIT, dokumentacją medyczną itp. Zarówno pod oświadczeniem o sytuacji majątkowej i rodzinnej, jak i pod wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu należy złożyć własnoręczny podpis.

Pamiętajmy, jeżeli o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu ubiega się osoba starająca się jednocześnie o zwolnienie od kosztów sądowych, dołącza ona tylko jedno oświadczenie o sytuacji majątkowej i rodzinnej.

Potrzeba udziału adwokata lub radcy prawnego w sprawie

Samo wykazanie przez stronę, że nie jest ona w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny nie przesądza jeszcze o tym, że sąd przychyli się do jej wniosku. Mówi o tym przepis art. 117 § 5 k.p.c.:

Art. 117

§ 5. Sąd uwzględni wniosek, jeżeli udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie uzna za potrzebny.

Udział profesjonalnego pełnomocnika w sprawie jest potrzebny zazwyczaj wtedy, gdy strona wnosząca o jego ustanowienie jest nieporadna, ma trudności z samodzielnym podejmowaniem czynności procesowych albo gdy sprawa jest skomplikowana pod względem faktycznym i prawnym i strona nie jest w stanie jej samodzielnie prowadzić. Wynika z tego, że nie zachodzi potrzeba ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli sprawa nie jest skomplikowana, a strona potrafi sobie sama poradzić w prowadzeniu procesu.

Orzecznictwo stoi na stanowisku, że brak wykształcenia prawniczego nie stawia strony w nierównej pozycji w postępowaniu sądowym. Sąd ustanawia zatem pełnomocnika z urzędu w przypadku spełnienia dwóch wspomnianych przesłanek jednocześnie, tj. niewystarczających możliwości finansowych strony oraz gdy z uwagi na sprawę bądź osobę wnioskującego taka pomoc jest potrzebna.

Problem zadłużenia i oszczędności

Niestety sądy podkreślają, że samo tylko zadłużenie wnioskującego nie może decydować o tym, że pełnomocnik z urzędu zostanie przyznany. Zdaniem sądów osoba kierująca sprawę na drogę sporu sądowego powinna wcześniej przewidzieć taką sytuację i odpowiednio się do tego przygotować. Także poprzez zgromadzenie odpowiednich oszczędności, nawet kosztem ograniczenia swoich wcześniejszych wydatków do niezbędnego minimum.

Majątek w postaci nieruchomości

W oświadczeniu wnioskujący podaje informacje swojej sytuacji majątkowej – w tym o nieruchomościach i tytułach prawnych do nich. To, że strona jest właścicielem nieruchomości o określonej wartości na szczęście nie oznacza, że nie może ubiegać się o pomoc prawną z urzędu. Nie sposób bowiem wymagać, by wnioskujący wyzbył się swojego majątku – domu bądź mieszkania tylko po to, by zgromadzić środki na prowadzenie sprawy przed sądem.

Złożenie nieprawdziwego oświadczenia

Sąd może odebrać od osoby fizycznej przyrzeczenie, w którym zapewnia ona o prawdziwości danych zamieszczonych w oświadczeniu oraz o tym, że jest świadoma konsekwencji prawnych, gdyby okazało się, że dane te są nieprawdziwe bądź nierzetelne.

Sąd obowiązkowo cofnie ustanowienie pełnomocnika z urzędu jeżeli okaże się, że okoliczności, na których podstawie je przyznano, nie istniały lub przestały istnieć. W takim przypadku strona, która z pomocy prawnika z urzędu korzystała, jest zobowiązana uiścić wynagrodzenie z tego tytułu. Niemniej w wypadku, gdy okoliczności, na podstawie których przyznano prawnika z urzędu przestały istnieć, sąd może obciążyć stronę tym obowiązkiem tylko częściowo, stosownie do zmiany, jaka nastąpiła. Gdyby natomiast okazało się, że strona podała świadomie nieprawdziwe informacje i na ich podstawie uzyskała pomoc, to poza obowiązkiem uiszczenia wynagrodzenia, sąd skaże ją na grzywnę.

Czy można wybrać konkretnego adwokata lub radcę prawnego?

Co do zasady jest to możliwe. Po otrzymaniu wniosku i jego uwzględnieniu sąd zwraca się do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych o wyznaczenie pełnomocnika. Wskazanie przez wnioskującego, że prosi o pomoc konkretnego adwokata lub radcę prawnego nie wiąże organów adwokackich ani radcowskich, jednak te w miarę możności uwzględniają sugestię w porozumieniu ze wskazanym adwokatem lub radcą prawnym. Szczególnie jeśli wnioskujący odpowiednio uzasadni taka potrzebę, np. faktem wcześniejszej współpracy z danym pełnomocnikiem, który dzięki temu jest już zaznajomiony ze sprawą.

Oddalenie wniosku o pełnomocnika z urzędu

Na postanowienie odmawiające ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie przysługuje zażalenie (art. 394 § 1 pkt 2 k.p.c.). Zażalenie należy wnieść w terminie tygodnia od dnia doręczenia lub ogłoszenia postanowienia o odmowie do sądu, który wydał to postanowienie. Sąd ten (jeżeli nie uwzględni zażalenia, a zażalenie nie ma braków formalnych) przekaże zażalenie wraz z aktami sprawy sądowi drugiej instancji do rozpoznania.

W razie oddalenia przez sąd wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, strona nie może ponownie domagać się jego ustanowienia powołując się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie oddalonego wniosku. Gdyby jednak złożyła taki wniosek opierając się na tych samych okolicznościach, zostanie on przez sąd odrzucony.